|
|
Tragovi postojanja naseljenog mjesta sa urbanim odlikama i elementima duhovne kulture pod imenom Pljevlja (ranije Breznik, pa Taslidže) seže u veoma daleku istorijsku prošlost. Pravi počeci širenja knjige i pismenosti, međutim, vezani su za Manastir Svetu Trojicu (15. v.), viševjekovno središte duhovnog života ljudi pljevaljskog kraja. Pored toga što je vremenom sabrao veliki broj knjiga, u njemu se preko jednog vijeka odvijala i plodna prepisivačka djelatnost. Skriptorij Manastira Svete Trojice dostigao je veliku slavu u vrijeme prepisivačkog rada Gavrila Trojičanina u 17. vijeku.
Važan dio islamske kulture i njenog širenja i čuvanja u ovim krajevima su i rukopisne knjige, pisane najčešće arapskom grafijom i skupljane u Husein-pašinoj džamiji i u drugim vjerskim ustanovama kao i u bogatijim muslimanskim kućama.
Osim ovih biblioteka koje su spadale u najveće biblioteke ovog tipa u našim krajevima, krajem 19. i početkom 20. vijeka u pljevaljskom kraju nalazimo i druge kulturne ustanove i škole čija djelatnost na polju širenja knjige i pismenosti označava i početke bibliotekarskog rada.
Velike istorijske promjene na prelazu dva vijeka nisu, naravno, zaobišle ni pljevaljski kraj koji je sve do 1912. godine bio u sastavu Osmanskog carstva, ali sada u susjedstvu Srbije i Crne Gore koje su još od Berlinskog kongresa 1878. samostalne države. Pljevlja su do 1913. godine, kada su pripojena Crnoj Gori, bila pod snažnim uticajem kulturno-prosvetnih i oslobodilačkih ideja iz Srbije. O tom uticaju i duhovnom poletu na svoj osoben način govori i pojava književno-satiričnog lista „Tipar“, koji su izdavali i uređivali pljevaljski studenti, braća Risto i Tanasije Pejatović i Stevan Samardžić.
Kratak osvrt nakulturno-prosvetne prilike ovoga vremena nalazimo u knjizi „Nova Srbija“ Jevta Dedijera iz 1913. godine, gdje, pored toga što zapaža da su Pljevlja „sasvim čista i lepa“ varoš i da imaju „izgled srednjoevropske varoši“, ističe i sledeće: „Od javnih ustanova Srbi imaju osnovnu školu sa 500-600 učenika, četvororazrednu gimnaziju koja je prije 13 godina ustanovljena, i nižu devojačku, odnosno radeničku školu. Zatim, Srbi imaju pevačko društvo 'Bratstvo' koje postoji još od pre 20 godina, a koje je usled nesrećnih prilika u Turskoj s vremena na vreme obustavljalo rad. Uz 'Bratstvo' , bila je uvek i srpska čitaonica koju je ista sudbina postizavala kao i 'Bratstvo'... Muslimani u varoši imaju oko 10 osnovnih škola sa 1000-1500 učenika, petorazrednu gimnaziju idadiju i nižu bogosloviju medresu“.
U Pljevljima su, dakle, u priličnom vremenskom razmaku od preko trideset godina osnovana dva kulturno-prosvetna društva, Srpsko pevačko društvo „Bratstvo“ (1889) i Muslimansko kulturno-prosvetno društvo „Gajret“ (1921).
Za ova kulturno-prosvetna društva vezan je početak pozorišnog, muzičkog i književnog života u Pljevljima. Ona su, pored drugih sadržaja, u svom sastavu imala i čitaonicu sa velikim brojem knjiga i posjetilaca, pa je već time njihova uloga u kulturnom i prosvetnom preobražaju ove sredine od neprocjenjivog značaja. Mada sa posebnim vjerskim obilježjima, društva su pokazala visok stepen međusobne tolerancije i saradnje kao i potpune otvorenosti za nove duhovne vrijednosti.
U Pljevljima je 1901. godine osnovana i najznačajnija kulturno-prosvetna ustanova ovoga kraja – Srpska muška gimnazija. Njen prvi direktor Tanasije Pejatović, zajedno sa Stevanom Samardžićem, radio je na osnivanju đačke i nastavničke knjižnice i na nabavci knjiga. Kasnije su i pri osnovnim školama, đačkim i literarnim družinama osnivane narodne knjižnice i čitaonice. Cetinjski list „Glas Crnogorca“ (br. 25, od 5. maja 1914) bilježi da je u proljeće 1914. godine osnovano Društvo Pljevaljske čitaonice, što nedvosmisleno govori o postojanju biblioteke u Pljevljima. Danas, nažalost, nema pouzdanih podataka o radu Pljevaljske čitaonice tih godina, niti o njenoj daljoj sudbini. Možemo samo pretpostaviti da je njen rad prekinut u godinama Prvog svjetskog rata i da je obnovljen negdje između dva rata. U vrijeme Pljevaljske bitke, 1. decembra 1941. godine, u požaru je potpuno uništena zgrada Čitaonice sa cjelokupnim knjižnim fondom i dokumentacijom.
U kulturnom životu grada u međuratnom periodu poseban značaj imaju knjižare. Najznačajniji knjižar toga vremena bio je Leko Jovašević.
Od 1925. godine djeluju brojna literarna i trezvenjačka društva, a među njima najveći značaj ima literarna đačka družina „Polet“ sa svojom knjižnicom. Naša biblioteka danas posjeduje više knjiga sa pečatom literarne družine „Polet“. U selu Meljaku je 1932. godine osnovana Narodna knjižnica i čitaonica koja je dobila ime „Ljubišnja“. Povodom 130. godišnjice Prvog srpskog ustanka, u osnovnoj školi u selu Potpeću je 1934. godine osnovana Narodna knjižnica i čitaonica... Glavni nosilac ovog snažnog duhovnog preobražaja bio je ojačali građanski stalež, pa su i neke uglednije građanske porodice, bogatiji trgovci i zanatlije posjedovali zavidne privatne zbirke knjiga i prednjačili u pomoći kod njihove nabavke iz razvijenijih sredina. Knjige su dobavljane iz Beograda, Mostara, Sarajeva, Zagreba, Pešte...
Učitelj Ilija Pajović, čovjek velike radoznalosti i širokog obrazovanja, imao je između dva rata privatnu biblioteku i svoj bibliotekarski pečat. Ne zna se pouzdano da li je ova privatna knjižnica imala svoje članove ni koliki je bio knjižni fond, ali sudeći po velikom broju knjiga sa pečatom knjižnice Ilije Pajovića koje danas čuva naša Biblioteka, radilo se o značajnom fondu. Knjige je dobavljao od Gece Kona, Narodnog dela, Cvijanovića, St. Kuglija i drugih izdavača i sa velikim smislom za njihovu vrijednost. Biće da je ovaj strasni ljubitelj knjige, po postavljenju za upravnika Gradske biblioteke i čitaonice u Pljevljima u poratnim godinama, cjelokupni fond svoje privatne biblioteke poklonio novoosnovanoj biblioteci.
Današnja Biblioteka u Pljevljima osnovana je odmah po oslobođenju grada 1944. godine pod nazivom Gradska narodna čitaonica Pljevlja, čime počinje organizovani bibliotekarski rad koji traje sve do naših dana. Prvih poratnih godina Biblioteka se često preseljavala, knjižni fond je uglavnom formiran od poklonjenih knjiga, kadar je bio malobrojan i nestalan...
Po useljenju u Dom kulture 1950. godine, Biblioteka djeluje pod nazivom Gradska biblioteka i čitaonica Pljevlja. Već ranih pedesetih godina ovdje su postavljeni temelji modernog bibliotekarskog rada: obezbijeđena je kontinuirana nabavka knjiga, listova i časopisa, Odjeljenje čitaonice je prostorno odvojeno od Pozajmnog odjeljenja, počela je izrada prvog i sve do najnovijeg vremena jedinog kataloga u istoriji pljevaljskog bibliotekarstava. Riječ je o autorskom katalogu monografskih publikacija koji je izrađen između 1950. i 1960. godine, prema tada važećim standardima kataloškog opisa. Katalogom je obuhvaćen cjelokupni tadašnji fond monografskih publikacija, koji krajem pedesetih godina broji oko 14.000 primjeraka. Zasluga za izradu prvog kataloga pripada već pomenutom upravniku Gradske biblioteke i čitaonice Iliji Pajoviću.
U narednom periodu Biblioteka se dalje prostorno proširila, što joj je omogućilo da pored Odjeljenja za odrasle i Odjeljenja čitaonice, formira i Dječje odjeljenje sa čitaonicom. Odjeljenje za najmlađe korisnike je formirano 1961. godine.
U sledećam relativno dugom vremenskom rasponu od preko 40 godina, Biblioteka je prije svega radila na povećanju knjižnih fondova i njihovom prilagođavanju potrebama i interesovanjima sve brojnije čitalačke publike. Danas zvuči pomalo nevjerovatno podatak da je od kraja šezdesetih pa sve do početka devedesetih godina prošlog vijeka čitalačkoj publici ovdje stajalo na raspolaganju preko 40 naslova listova i časopisa koji su izlazili u ondašnjoj Jugoslaviji. Ono, pak, što je dalo posebno obilježje radu Biblioteke tih godina jesu česte književne priredbe – književne večeri, izložbe knjiga, tribine, susreti pisaca. Pljevlja odavno imaju brojnu i kultivisanu književnu publiku koja je svoj interes za knjigu, književna mjerila i ukus formirala prije svega u ovoj Biblioteci.
Od 1962. godine u Pljevljima djeluje Međurepublička kulturno-prosvetna zajednica, koja u svom programu rada takođe ima popularisanje knjige i čitanja. Godine 1964. pri Biblioteci je osnovan Klub ljubitelja knjige, koji je kasnije promijenio ime u Književni klub „Dalma“. Ove dvije ustanove su dale dragocjen doprinos popularisanju knjige i čitanja i omasovljenju čitalačke publike. Skoro da je svako značajnije književno ime ondašnje Jugoslavije gostovalo tih godina u Pljevljima i srelo se sa ovdašnjom književnom publikom.
Ovo su i godine kada je Biblioteka uložila veliki trud da proširi bibliotečku mrežu i knjigu učini dostupnom cjelokupnoj školskoj populaciji i korisnicima van samog grada. Tako je Biblioteka pružila pomoć u knjigama, opremi i stručnom kadru pri osnivanju školskih biblioteka, kao što su biblioteka Gimnazije „Tanasije Pejatović“, biblioteke u Gracu, Odžaku i drugim seoskim osnovnim školama...
Početkom sedamdesetih godina u Školskom centru „Treća proleterska sandžačka“ osnovana je biblioteka koja u relativno kratkom vremenu formira fond od oko 10.000 knjiga.
U duhu vladajućeg socrealističkog modela kulture, po kom sva duhovna dobra treba da budu dostupna radničkoj klasi, i u Pljevljima su ovih godina nabavljane knjige po mnogim preduzećima i ustanovama. Nabavke su obično išle preko sindikalne podružnice preduzeća i bez konsultovanja matične ustanove i jasne koncepcije buduće biblioteke. Ove kvazi-biblioteke nisu, naravno, imale nikakve veze sa specijalnim bibliotekama koje bi po logici stvari tamo trebalo da se formiraju, pa je umjesto stručne literature koja sadrži naučno-tehničke i druge informacije neophodne u radu preduzeća i ovdje mahom nabavljana beletristika. Nastale bez pravog plana, prostora, opreme, kadra i svega drugog što bi im dalo neko određenije obilježje i funkciju, „sindikalne biblioteke“ su i ovdje vremenom ugašene, a knjige najčešće „nestale“. Neka ipak bude zabilježeno da je nešto veći knjižni fond formiran u „Rudniku uglja“, „Termoelektrani“, ŠIK-u „V. Jakić“ i Medicinskom centru.
U cilju idejnog marksističkog obrazovanja svojih članova, Opštinski komitet Saveza komunista Pljevlja formirao je svoju biblioteku (u internoj konverzaciji opticao je izraz „biblioteka komiteta“), koja je u trenutku raspada Saveza kominsta Jugosalvije imala oko 2000 knjiga i nekoliko stotina primjeraka časopisa. U strukturi knjižnog fonda preovladavala je, razumije se, marksistička politička publicistika i knjige o samoupravljanju, istoriografija NOB-a i revolucije, uz manji broj izuzetno vrijednih izdanja sa područja humanističkih nauka. Ovaj fond je u cjelini besplatno ustupljen na čuvanje i korišćenje našoj Biblioteci.
Od početka devedesetih godina prošlog vijeka pa do danas, Biblioteka je prije svega radila na promjeni strukture svojih knjižnih fondova i tako se uveliko oslobodila ogromnog balasta paraliterature, zastarjele političke publicistike i ideologizirane istoriografije. Tih godina Biblioteka je uzela od Narodne biblioteke Srbije program „BIBLIO“ i izradila elektronski katalog monografskih publikacija koji je koristila sve do nedavnog prelaska na sistem COBISS. Za ostvarene rezultate, Biblioteka je dobitnik nagrade „20 novembar“ koju dodjeljuje Skupština Opštine Pljevlja.
Пљевља, 2008. Tekst pripremio: Dragomir Bojović
|
